فهرست مطالب
مفصل زانو یکی از مهمترین و حساسترین مفاصل بدن است. این مفصل از 4 رباط تشکیل شده که وظیفه اتصال استخوان ران به ساق پا را بر عهده دارند. گاهی اوقات رباطهای چهارگانه مفصل زانو دچار کشیدگی یا پارگی میشوند. این فرایند تحت تأثیر ضربه، ورزش سنگین، چرخش ناگهانی، صاف نگهداشتن طولانی مدت زانو و … رخ میدهد. درمان آسیبدیدگی رباط زانو به اشکال مختلف انجام میشود. این مقاله به بررسی یکی از این راهها تحت عنوان بازسازی رباط های زانو اختصاص داده شده است. با ما تا پایان همراه باشید.
ساختار زانو
مفصل زانو یکی از بزرگترین، حساسترین و پیچیدهترین مفاصل بدن است. این مفصل به دلیل قرار گرفتن تحت فشار وزن بدن و همچنین دامنه حرکتی وسیع در معرض آسیبدیدگی بالایی قرار دارد؛ بهعنوانمثال در حین راه رفتن نیروی وارده به مفصل زانو 5/1 برابر وزن است. این نیرو در حین بالا رفتن از پله به 4-3 برابر افزایش مییابد. جالب است بدانید که در هنگام برخاستن روی زانو نیروی وارده به این مفصل 8 برابر وزن است.
مفصل زانو از چهار استخوان مهم فمور (ران)، درشت نی، نازک نی و کشکک تشکیل شده است. یکی از اجزای مفصل زانو رباط یا لیگامان است که وظیفه اتصال استخوانها و محکم کردن آنها به هم را بر عهده دارد. 4 رباط مهم در این ناحیه قرار گرفته است. دو مورد از این رباطها در بخشهای کناری زانو قرار داشته و حرکت جانبی آن را محدود میکنند. از این رو به آنها رباط جانبی داخلی و خارجی گفته میشود. رباط جانبی داخلی (MCL) اتصال بخش داخلی استخوان ران به درشت نی را بر عهده دارد. رباط جانبی خارجی (LCL) نیز بخش خارجی استخوان ران به نازک نی را متصل میکند.
دو رباط دیگر در ناحیه مرکزی مفصل زانو به صورت ضربدری یا صلیبی در کنار هم قرار دارند. بر حسب موقعیت و نحوه جایگیری به آنها رباط صلیبی قدامی (ACL) و خلفی (PCL) گفته میشود. وظیفه رباطهای صلیبی اتصال استخوان ران و ساق پا و کنترل حرکت روبهجلو یا عقب زانو است. البته رباط پنجمی نیز در این مفصل به چشم میخورد که مختص اتصال کشکک به ساق پا میباشد.
علت آسیب دیدگی رباط زانو چیست
رباطهای موجود در مفصل زانو همانند یک طناب محکم استخوانها را به هم متصل میکنند. اما گاهی به دلایل مختلف دچار کشیدگی و حتی پارگی میشوند. در نتیجه اتصال و پایداری استخوانها در این ناحیه با مشکل روبرو میشود. عوامل مختلفی در بروز این مشکلات نقش دارند؛ بهعنوانمثال میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربه شدید به زانو
- چرخش شدید روی زانو
- برداشتن اجسام سنگین
- انقباض ناگهانی و شدید عضلات این ناحیه
- صاف قرار دادن زانو به صورت طولانیمدت
نکته
خانمها به دلایل مختلف بیشتر در معرض آسیبهای مفصلی از جمله کشیدگی یا پارگی رباط زانو قرار دارند. این موضوع به تغییرات هورمونی (افزایش سطح استروژن)، ساختار بدنی ویژه و شل بودن رباطها نسبت داده میشود.
علائم آسیب دیدن رباط های زانو
در آسیبدیدگیهای رباط زانو علائم به یک شکل بروز پیدا نمیکند. زیرا وضعیت علائم به شدت و ضعف آسیبدیدگی بستگی دارد. همچنین نوع رباط کشیده یا پاره شده نیز در این موضوع نقش دارد. در اغلب موارد مشکل ایجاد شده مختص رباط صلیبی است و آسیب رباطهای جانبی کمتر به چشم میخورد. همچنین ترمیم رباطهای صلیبی از جانبی دشوارتر است. البته در صورت وارد شدن ضربات سنگین و مهلک از طرفین زانو امکان پارگی یا کشیدگی رباطهای جانبی نیز وجود دارد.
آسیب رباط های زانو در سه درجه یک، دو و سه قرار میگیرد. در آسیب درجه یک تنها کشیدگی رباط زانو رخ داده و پارگی و خونریزی حاصل از آن بسیار کم است. در صورت افزایش پارگی و خونریزی، آسیبدیدگی درجه 2 رخ میدهد. پارگی کامل لیگامان (آسیب درجه 3) نیز با خونریزی، درد شدید و ناپایداری زانو شناخته میشود. به طور کل علائم گزارش شده برای آسیبدیدگی رباطهای زانو شامل موارد زیر است:
- درد
- صدا دادن زانو
- حساسیت به لمس
- کاهش دامنه حرکتی زانو
- شل شدن و ناپایداری زانو
- وزم حاصل از خونریزی داخل مفصلی
- خالی شدن زانو حین راه رفتن یا لنگش
- پیچ خوردن زانو
درمان آسیب دیدگی رباطهای زانو
ناپایداری زانو یکی از علائم هشدار دهنده در زمینه آسیبدیدگی رباط پا به شمار میرود. زیرا پا در حین راه رفتن تعادل کافی نداشته و دچار پیچ خوردگی میشود. این حالت به تدریج سایر بخشهای زانو از قبیل مینیسک را نیز دچار ساییدگی و تخریب میکند. در نتیجه بهمرورزمان مشکلاتی چون آرتروز گریبانگیر فرد خواهد شد. به همین دلیل درمان این عارضه از اهمیت بسیاری برخوردار است.
متخصص ارتوپد برای درمان آسیبدیدگی رباطهای مفصل زانو از روشهای مختلفی استفاده میکند. از جمله این موارد میتوان به دارو درمانی، تمرینات فیزیوتراپی (توان بخشی)، زانوبند طبی و جراحی (بازسازی رباطهای زانو) اشاره کرد. انتخاب راهکار مناسب بر حسب شرایط فرد، شدت آسیبدیدگی رباط، سن و میزان فعالیتهای جسمانی فرد بیمار صورت میگیرد.
روشهای غیر جراحی
متخصص ارتوپد در بسیاری از موارد ابتدا از روشهای غیر جراحی برای بهبود وضعیت زانوی آسیبدیده استفاده میکند. پارگیهای خفیف و متوسطی که با بیثباتی زانو همراه نیستند را میتوان با استفاده از استراحت و یک برنامه توانبخشی مناسب التیام داد. گاهی این وضعیت برای پارگیهای شدید نیز صدق میکند؛ بهعنوانمثال افراد بالای 60 سال که فعالیتهای بدنی کم و سبکی دارند در صورت پارگی شدید رباط زانو، تحت عمل جراحی قرار نمیگیرند.
روش جراحی
در صورت پارگی کامل رباطها، ناپایداری شدید زانو و بالا بودن فعالیتهای جسمی فرد عمل جراحی ضرورت مییابد. افراد جوان و ورزشکاران معمولاً در این دسته جای میگیرند. رباط بعد از پارگی به صورت خودبهخود ترمیم نمیشود. زیرا عروق و سلولهای داخل مایع مفصلی به دلیل آسیبدیدگی دچار مشکل میشوند. امکان بخیه کردن رباط پاره شده نیز وجود ندارد. تنها راهکار در عمل جراحی بازسازی رباطهای زانو است.
بازسازی رباط های زانو
هدف بازسازی رباطهای زانو بازگرداندن ثبات زانو، افزایش دامنه حرکتی، کاهش درد و توقف روند آسیب به سایر بخشهای مفصل زانو است. این جراحی، نیازمند برداشت تاندون و پیوند آن به لیگامنت یا رباط آسیبدیده میباشد. به این کار گرفت گفته میشود. امکان برداشت تاندون از بدن خود فرد (اتوگرفت) یا یک جسد (آلوگرافت) وجود دارد. بخشهای مناسب برای گرفتن تاندون شامل کشکک زانو، عضلات خلفی ران و عضلات چهارسر ران است.
این عمل با روش آرتروسکوپی انجام میشود. ابتدا فرد تحت بیحسی موضعی قرار میگیرد. سپس برشهای کوچکی روی زانو ایجاد میشود. یکی از این برشها مختص ورود تجهیزات آرتروسکوپ (میله مجهز به دوربین و روشنایی) است. با استفاده از این تجهیزات، بخش آسیب دیده شناسایی میشود. تجهیزات جراحی از طریق سایر برشها به محدوده مفصلی راه یافته و ترمیم و بازسازی را آغاز میکند.
نکته
برای انجام جراحی بازسازی رباط های زانو، نباید بلافاصله بعد از آسیبدیدگی اقدام کرد. بلکه مدتی زمان برای کاهش التهاب و بازگشت زانو به حالت طبیعی لازم است. در غیر این صورت بعد از عمل مشکلاتی از قبیل چسبندگی داخل مفصلی و کاهش دامنه حرکتی گریبانگیر فرد میشود. به همین منظور متخصص ارتوپد پیش از عمل ترمیم، برای بیمار یک دوره پیش بازتوانی تجویز میکند. این تمرینات برای کاهش درد و ورم زانو مؤثر است.
دوره نقاهت بعد از بازسازی رباطهای زانو
بعد از عمل بازسازی رباطهای زانو انجام تمرینات توانبخشی (فیزیوتراپی) زیر نظر متخصص ارتوپد الزامی است. این کار با هدف تقویت عضلات زانو، کمک به ثبات زانو و افزایش دامنه حرکتی زانو انجام میشود. تمرینات ارائه شده برای هر فرد با توجه به شدت آسیبدیدگی و درگیری سایر بخشهای مفصل زانو انجام میشود. دوره نقاهت و بهبودی نیز به همین موضوع بستگی دارد. اکثر افراد تحت درمان با این روش بعد از مدت 6 ماه میتوانند فعالیتهای خود را از سر بگیرند. اما این مدت برای برخی دیگر بیشتر و تا 12 ماه به طول میانجامد. کوتاهی دوران نقاهت و بهبودی در گرو مراقبت کافی و رعایت کامل برنامه توانبخشی است.
عوارض بازسازی رباطهای زانو
در صورت انجام بازسازی رباط های زانو زیر نظر ارتوپد باتجربه و ماهر مشکلی بیمار را تهدید نمیکند. اما در هر حال برای این جراحی همچون سایر اعمال جراحی عوارضی ذکر شده که به شرح زیر میباشند:
- عفونت (تب و لرز، قرمزی، داغی و تشدید درد)
- خونریزی داخل مفصلی
- عدم درمان بیثباتی زانو
- ایجاد لخته خون در عروق تحتانی بدن
- پاره شدن تاندون کشکک و درد این ناحیه
- شل شدن رباط بازسازی شده
- باقی ماندن اسکار (جای زخم)
- خشک شدن زانو
سخن پایانی
ما در این مقاله شرایط و نحوه بازسازی رباط های زانو را مورد بررسی قرار دادیم. البته این جراحی در درمان آسیبدیدگیهای این ناحیه به عنوان گزینه آخر از سوی متخصص ارتوپد مطرح میشود. به عبارتی در گام اول گزینههای درمانی غیر جراحی از قبیل تمرینات فیزیوتراپی، استراحت، کاهش وزن و استفاده از عصا برای کاهش فشار به زانو مد نظر قرار میگیرد. در صورت پاسخگو نبودن روشهای مذکور، شدید بودن میزان آسیب و بالا بودن فعالیتهای بدنی فرد، عمل بازسازی به کار گرفته میشود. البته کسب نتیجه مطلوب از عمل بازسازی رباط های زانو نیازمند مراجعه به یک متخصص ارتوپد ماهر و باتجربه و مراقبتهای بعد از عمل است. دکتر مصطفی شاهرضایی جراح زانو، ارتوپد تعویض مفصل و آرتروسکوپی در تهران به دلیل بهرهگیری از جدیدترین متدهای روز دنیا انواع جراحی زانو و بازسازی رباط های زانو را برای بیماران خود انجام میدهند. ایشان به دلیل برخوردار بودن از مهارت بسیار در این حوزه در حال حاضر به عنوان بهترین جراح ارتوپد در تهران به شمار میروند.