فهرست مطالب
درمان آرتروز زانو با تزریق اگزوزوم، این روزها به موضوعی داغ در فضای پزشکی و رسانه‌ای تبدیل شده است. اما اگزوزوم دقیقاً چیست؟ در کدام بیماران می‌تواند مفید باشد؟ و آیا تبلیغاتی که در سطح جامعه دیده می‌شود، پشتوانه علمی دارند؟
آرتروز زانو چیست و چگونه تقسیم‌بندی می‌شود؟
آرتروز زانو یا «استئوآرتریت» فرایندی پیشرونده است که با فرسایش تدریجی غضروف مفصل زانو، درد، تورم و محدودیت حرکتی ایجاد می‌کند. پزشکان آن را به‌طور کلی در ۴ درجه تقسیم می‌کنند:
• درجه ۱ (خفیف): نازک‌شدن اولیه غضروف بدون علامت جدی
• درجه ۲ (متوسط ابتدایی): شروع درد به‌ویژه هنگام فعالیت، کاهش فضای مفصلی
• درجه ۳ (پیشرفته): کاهش شدید غضروف، درد دائم، گاهی قفل‌شدن زانو
• درجه ۴ (شدید): از بین رفتن کامل غضروف، تماس استخوان‌ها، درد مداوم و نیاز به تعویض مفصل
اگزوزوم‌ها فقط در درجات ۲ تا ۳ آرتروز ممکن است اثرگذار باشند؛ یعنی زمانی که مفصل هنوز ساختار خود را از دست نداده و شانس ترمیم نسبی وجود دارد. در آرتروز شدید (درجه ۴)، هیچ‌گونه درمان تزریقی از جمله اگزوزوم، مؤثر نخواهد بود و جراحی تنها راه درمان است.
اگزوزوم چیست و چه تفاوتی با سایر تزریقات دارد؟
اگزوزوم‌ها ساختارهای ریزی هستند که توسط سلول‌های بنیادی یا سایر سلول‌ها ترشح می‌شوند. این ذرات نانومتری حاوی پروتئین‌ها، RNA و فاکتورهای ضدالتهابی هستند که در فرآیند بازسازی بافت‌ها نقش دارند.
در پزشکی بازساختی، به‌ویژه ارتوپدی، دانشمندان امیدوارند با استخراج اگزوزوم‌های خالص از سلول‌های انسانی و تزریق آن‌ها به مفصل زانو، بتوانند:
• التهاب مفصل را کاهش دهند
• بازسازی جزئی غضروف را تحریک کنند
• درد بیمار را به‌صورت کنترل‌شده کاهش دهند
اگزوزوم واقعی چگونه استخراج می‌شود و چرا گران‌قیمت است؟
فرآیند استخراج واقعی اگزوزوم بسیار پیچیده است. این کار تنها در شرایط آزمایشگاهی پیشرفته، با دستگاه‌های فوق‌دقیق مانند اولتراسانتریفیوژ و نانوفیلتراسیون انجام می‌شود. سپس محصول نهایی باید از نظر بیولوژیکی، ویروسی، و ایمونولوژیکی بررسی و تأیید شود. به همین دلیل:
• در کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، آلمان، ژاپن و کره جنوبی، هنوز اگزوزوم‌ها عمدتاً در چارچوب مطالعات تحقیقاتی بالینی به‌کار می‌روند، نه درمان‌های رایج روزمره.
• هزینه تولید هر دوز واقعی اگزوزوم هزاران دلار است، به همین دلیل در ایران به‌طور رسمی وارد نشده‌اند و بیشتر آنچه به‌نام اگزوزوم در بازار درمانی دیده می‌شود، نسخه‌های غیراستاندارد یا جعلی است.
چه چیزی اگزوزوم نیست؟
باید به صراحت گفت:
• تزریق PRP، PRF، ژل‌های هیالورونیک اسید، فاکتورهای رشد ناشناخته، آمپول‌های بند ناف یا اصطلاحاتی مثل “اگزوزوم پلاسنتال” که بدون سند علمی عرضه می‌شوند، اگزوزوم نیستند.
• اگزوزوم واقعی، بدون تأیید آزمایشگاهی، بدون استانداردسازی، و بدون استخراج دقیق، هیچ ارزشی ندارد؛ حتی می‌تواند خطرناک باشد.
جایگاه واقعی اگزوزوم در درمان ارتوپدی کجاست؟
اگزوزوم‌ها، اگر به‌صورت استاندارد تهیه و تزریق شوند، می‌توانند در کاهش درد مفصل و بهبود عملکرد در بیماران با آرتروز متوسط کمک‌کننده باشند. این روش یک درمان مکمل است، نه جایگزین قطعی. هنوز هیچ مرجع رسمی جهانی، اگزوزوم را به‌عنوان درمان اصلی آرتروز زانو تأیید نکرده است.
در ایران نیز این روش هنوز در مرحله تحقیقات دانشگاهی یا در مراکز علمی معتبر محدود شده و کاربرد کلینیکی عمومی ندارد.
هشدار نهایی: با آگاهی انتخاب کنید، نه با احساس
درمان آرتروز زانو راه‌حل‌های زیادی دارد: از فیزیوتراپی و دارو تا تزریقات در مراحل اولیه و جراحی در مراحل پیشرفته. اما انتخاب روش درمانی باید با تشخیص متخصص ارتوپدی و بر اساس درجه بیماری باشد، نه تبلیغات فریبنده.
اگزوزوم واقعی، گرچه امیدبخش است، اما هنوز گران، کمیاب، و در ایران فاقد زیرساخت واقعی برای درمان گسترده است. آنچه امروز در برخی مطب‌ها و مراکز بدون مجوز عرضه می‌شود، بیش از آن‌که درمان باشد، ممکن است یک توهم درمانی باشد.