روماتیسم یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی است که به دلیل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن بروز پیدا می‌کند. از علائم این بیماری می‌توان به سفتی، تورم، خشکی، داغی و قرمزی مفاصل مختلف بدن خصوصاً زانو اشاره کرد. اگرچه روماتیسم مفصل زانو به صورت قطعی قابل درمان نیست. اما می‌توان با تشخیص به موقع و زودهنگام از آسیب‌دیدگی شدید مفاصل و بروز عوارض جدی‌تر پیشگیری کرد. این مقاله به بررسی کامل و دقیق بیماری روماتیسم زانو اختصاص داده شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این موضوع ما را تا پایان همراهی کنید.
روماتیسم زانو چیست
روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید یکی از شایع‌ترین بیماری‌های خودایمنی است. بیماری خودایمنی به دلیل اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود. در نتیجه این اختلال، سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول و بافت‌های بدن را مورد هجوم قرار می‌دهد. تاکنون انواع مختلفی از این بیماری شناسایی شده است. هر یک از بیماری‌های خودایمنی، بافت یا اندام آسیب دیده متفاوت است؛ به‌عنوان‌مثال در بیماری روماتیسم مفصلی، مفاصل مختلف بدن دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند. مفصل زانو، آرنج، انگشتان، مچ پا و دست از جمله این موارد به شمار می‌روند. البته در صورت شدت یافتن بیماری، احتمال درگیر شدن قلب، ریه و چشم نیز وجود دارد. در روماتیسم زانو، مفصل این ناحیه دچار مشکل شده و عدم رسیدگی به موقع تخریب آن را در پی دارد.
دلیل روماتیسم زانو چیست
تاکنون دلیل اصلی ابتلا به بیماری‌های خودایمنی کشف نشده است. بیماری روماتیسم زانو نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما به عقیده محققان بعضی عوامل می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. افزایش سن یکی از این موارد است. به همین دلیل بسیاری از مبتلایان در محدوده سنی بالای 60 سال قرار دارند. البته اخیراً ابتلا به این بیماری در سنین نوجوانی و جوانی نیز شایع شده است. سایر عوامل تأثیرگذار عبارتند از:
- استرس و اضطراب
- ژنتیک (سابقه خانوادگی)
- جنسیت (ابتلا زنان به این بیماری سه برابر مردان است)
- عوامل محیطی (استعمال دخانیات و مواد مخدر، تغذیه نامناسب و …)
- مصرف بعضی داروها (از قبیل داروهای هورمونی، ضدبارداری، اختلال قاعدگی، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و …)
علائم روماتیسم زانو
شایع‌ترین علامت بیماری روماتیسم زانو احساس درد شدید در این مفصل است. از دیگر علائم بیماری می‌توان به التهاب، تورم، قرمزی، احساس داغی، سفتی، خشکی، کاهش دامنه حرکتی مفصل زانو اشاره کرد. امکان بروز خستگی و علائمی مشابه آنفولانزا نیز وجود دارد. این علائم معمولاً در دو طرف بدن به صورت یکسان بروز پیدا می‌کند. البته علائم مذکور در همه افراد یکسان نبوده و با شدت و ضعف همراه است.
بر اساس شدت علائم و امکان بازگشت آنها دو نوع بیماری روماتیسم مفصلی شناسایی شده که برای نوع زانو نیز صدق می‌کند. در روماتیسم خفیف یا مونوسیکل (Monocyclic)، علائم فقط در یک دوره زمانی نمایان و برای همیشه محو می‌شوند. گروه دوم روماتیسم مفصلی مزمن یا پیش‌رونده (Progressive) نام دارد. در این گروه علائم به تدریج شدیدتر شده و آسیب‌دیدگی مفاصل افزایش می‌یابد.
نحوه تشخیص روماتیسم زانو
تشخیص اولیه روماتیسم زانو بر اساس معاینه این مفصل و بررسی وضعیت آنها (شکل، نرمی یا سفتی، دما، دامنه حرکتی و …) صورت می‌گیرد. پزشک برای اطمینان بیشتر، سابقه بیماری‌های خودایمنی بخصوص روماتیسم در خانواده فرد مراجعه کننده را نیز جویا می‌شود. آزمایش خون نیز به صورت قطعی وجود این بیماری را در فرد تأیید یا رد می‌کند. افزایش ESR (سرعت رسوب‌گذاری گلبول قرمز در خون) و CRD (پروتئین واکنشی) و کم خونی یا کاهش تعداد گلبول‌های قرمز در خون در آزمایش خون افراد مبتلا نمایان است.
در مواردی که مفصل زانو دچار التهاب شدید شده باشند، گرفتن نمونه از مایع سینوویال (مایع مفصلی) به تشخیص بهتر بیماری کمک می‌کند. مایع مفصلی در افراد مبتلا به این نوع از روماتیسم سرشار از مواد التهابی است. لازم به ذکر است که تصویربرداری MRI نیز برای تشخیص میزان دقیق آسیب‌دیدگی مفصل زانو روش مناسبی می‌باشد.
درمان روماتیسم زانو
درمان قطعی برای روماتیسم یا آرتریت زانو وجود ندارد. روش‌های مورد استفاده نیز تنها به کند کردن روند پیشرفت بیماری و بهبود علائم کمک می‌کنند. روش‌های درمانی مؤثر در این زمینه در سه گروه دارودرمانی، تمرینات فیزیوتراپی و جراحی جای می‌گیرند.
درمان روماتیسم یا آرتریت زانو با دارو
انواع مختلفی از داروها برای درمان و بهبودی بیماری روماتیسم زانو در دسترس قرار دارد. بعضی از این داروها تزریقی و بعضی دیگر خوراکی هستند. در مواردی نیز امکان کاهش درد و التهاب با کمک پماد نیز وجود دارد. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مثل ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک و … برای کاهش درد و التهاب مفصل زانو در دوزهای مختلف تجویز می‌شوند.
داروهای استروئیدی (کورتیکواستروئید) نیز برای کاهش التهاب و آسیب‌دیدگی مفاصل کاربرد دارند. در اکثر موارد نوع خوراکی برای بهبود وضعیت بیمار مبتلا تجویز می‌شود. اما تزریق داروهای استروئیدی در مفصل زانو اثرگذاری بیشتر و سریع‌تری دارد. ماندگاری اثر تزریق در افراد مختلف یکسان نیست؛ به‌عنوان‌مثال برخی افراد درد تا یک الی دو هفته تسکین پیدا می‌کند. اما در برخی دیگر علائم بیماری به مدت چندین ماه از بین می‌رود. فاصله زمانی تزریق بر اساس همین موضوع تعیین می‌شود. از عوارض این روش می‌توان به نازک شدن یا از دست رفتن رنگ پوست و همچنین ضعف تاندون در محل زانو اشاره کرد.
به داروهای مؤثر در این زمینه می‌توان ضد روماتیسم، تضعیف کننده سیستم ایمنی بدن و بیولوژیکی را نیز اضافه کرد. تشخیص داروی مناسب بر اساس شدت بیماری و شرایط فرد انجام می‌شود و نباید به صورت خودسرانه اقدام به مصرف کرد.
درمان روماتیسم یا آرتریت زانو با فیزیوتراپی
برنامه فیزیوتراپ برای درمان روماتیسم زانو و سایر مفاصل بدن به دو بخش منفعل و فعال تقسیم می‌شود.
بخش منفعل
اولین بخش درمان شامل استفاده از تکنیک‌های منفعل یا غیرفعال (Passive) است. این بخش از درمان با هدف کاهش درد و التهاب مفاصل انجام می‌شود. از جمله این تکنیک‌ها می‌توان به آب درمانی اشاره کرد. ساده‌ترین کار در این زمینه نشستن داخل وان و شل کردن عضلات است. انجام تمرینات ورزشی سبک در استخر مثل راه رفتن نیز به تقویت عضلات و کاهش درد کمک می‌کند. ماساژ یکی دیگر از تکنیک‌های منفعل است که در مکان‌هایی جزء نزدیکی مفصل انجام می‌شود. این کار برای شل کردن عضلات و افزایش کارایی آنها مؤثر است. باید توجه داشتن که ماساژ محل زانو اثر عکس داشته و درد آن را تشدید می‌کند.
ترکیب ماساژ با سرما و گرما درمانی نیز تأثیرگذاری این روش را افزایش می‌دهد. تزریق مواد مختلف در محل مفصل ملتهب نیز در گروه تکنیک‌های منفعل قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به تزریق اوزون یا پلاسمای خون اشاره کرد. پلاسما مایعی غنی از فاکتورهای رشد است و به بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده زانو کمک می‌کند. سایر تکنیک‌های منفعل شامل الکتروتراپی، اولتراسوند و استفاده از آتل یا بریس (زانوبند پیشرفته) است.
بخش فعال
فیزیوتراپ بعد از دریافت پاسخ مطلوب از روش‌های مذکور، تکنیک فعال یا همان تمرینات ورزشی را مورد استفاده قرار می‌دهد. در واقع بخش اصلی کار فیزیوتراپ برای درمان روماتیسم یا آرتریت زانو، تکنیک فعال یا ورزش است. البته تمرینات ارائه شده برای همه یکسان نیست و با توجه به شدت عارضه و شرایط فرد تعیین می‌شود. هدف از ارائه این تمرینات تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی مفصل زانو است. از جمله تمرینات ورزشی پرکاربرد در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کرلینگ پا در حالت درازکش
- کرلینگ پا روی توپ
- خم شدن کنار دیوار
- لانگز به عقب
- پل پای تکی
- استپ آپ
درمان روماتیسم مفصل یا آرتریت زانو با جراحی
گاهی در بیماری روماتیسم زانو آسیب وارده به مفصل شدید است و دارو درمانی یا فیزیوتراپی تأثیر مثبتی در بهبودی یا کنترل عارضه ایجاد نمی‌کنند. در این شرایط پزشک متخصص به ناچار جراحی را به عنوان تنها راه‌حل برای کاهش التهاب زانو و درد شدید حاصل از آن به کار می‌گیرد. نوع جراحی بر اساس شدت آسیب‌دیدگی مفصل زانو متفاوت است؛ به‌عنوان‌مثال عمل جراحی سینووکتومی یکی از روش‌های مؤثر در درمان روماتیسم یا آرتریت زانو است. در این روش جراح با ایجاد برش (جراحی باز) یا آرتروسکوپی اقدام به برداشتن بخش‌های ملتهب مفصل زانو می‌کند. برای کاهش دوره نقاهت و عوارض عمل سینووکتومی با روش آرتروسکوپی بر جراحی باز برتری دارد. ماندگاری نتایج این عمل 5 ساله و حتی بیشتر است.
یکی دیگر از جراحی‌های رایج برای درمان روماتیسم یا آرتریت زانو، تعویض مفصل است. این روش در درجات بالای تخریب مفصل زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد. تعویض مفصل به شیوه لاپاروسکوپی (ایجاد چند برش کوچک) و شامل خارج سازی مفصل تخریب شده از زانو است. سپس پروتز زانو به جای آن قرار می‌گیرد. البته این روش مختص سنین بالا است و کمتر در سنین جوانی به کار گرفته می‌شود. دلیل این موضوع عمر پروتز بکار رفته در زانو است که بر حسب نحوه مراقبت و شرایط فرد بین 10 الی 15 سال می‌باشد.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی روماتیسم زانو و نحوه درمان آن پرداختیم. روماتیسم مفصل زانو جزء بیماری‌های خودایمنی رده‌بندی می‌شود. سیستم ایمنی به دلایل مختلف مفصل زانو را به عنوان بافت بیگانه شناسایی و به آن حمله می‌کند. در نتیجه مفصل زانو دچار قرمزی، التهاب، تورم، سفتی، خشکی، درد شدید و کاهش دامنه حرکتی می‌شود. درمان قطعی برای این بیماری مفصلی وجود ندارد. روش‌های مورد استفاده از قبیل دارودرمانی، تمرینات فیزیوتراپی و جراحی نیز تنها از پیشرفت علائم و تخریب زانو جلوگیری می-کنند. تشخیص به موقع و زودهنگام گامی موثر در زمینه کنترل این بیماری است. بنابراین به محض مشاهده هر یک از علائم فوق می‌توانید به مطب دکتر مصطفی شاهرضایی جراح زانو ، ارتوپد تعویض مفصل و آرتروسکوپی در تهران مراجعه کنید.