عمل جراحی آرتروسکوپی نامی آشنا برای کسانی است که از مشکلات زانو رنج می‌برند. این عمل جراحی با استفاده از یک دوربین به نام آرتروسکوپ انجام می‌شود. در واقع متخصص ارتوپد با ارسال یک دوربین به فضای بین مفصل زانو، مشکلات احتمالی را تشخیص و اقدام به درمان آنها می‌کند. در این مقاله به این سؤال پاسخ خواهیم داد که عمل جراحی آرتوسکوپی زانو چه زمانی باید انجام شود؟ در ادامه با ما همراه باشید.
عمل جراحی آرتروسکوپی زانو
عمل جراحی آرتروسکوپی، اسکوپ یا جراحی بسته نوعی روش کم تهاجمی و نوین برای تشخیص و درمان مشکلات زانو است. آرتروسکوپی از دو کلمه Arthro (مفصل) و Scopy (دیدن) تشکیل شده است. به عبارتی متخصص ارتوپدی با استفاده از ارسال دوربین به داخل مفصل منشأ درد را شناسایی کرده و با استفاده از تجهیزات مختلف آن را درمان می‌کند.
این روش جایگزین بسیار مناسبی برای جراحی باز به شمار می‌رود. در روش سنتی و قدیمی تشخیص مشکلات زانو با استفاده از تصویربرداری رادیوگرافی (ام آر آی، سی‌تی‌اسکن و اشعه ایکس) انجام می‌شود. این در حالی است که روش‌های نوین از قبیل آرتروسکوپی با دقت بیشتری مشکلات مربوط به زانو را شناسایی و درمان می‌کنند.
نحوه انجام عمل جراحی آرتروسکوپی زانو
ابتدا متخصص بیهوشی بر اساس شرایط بیمار از روش‌های مختلفی برای آماده سازی بیمار استفاده می‌کند. بیهوشی عمومی، بیهوشی موضعی (بی‌حسی زانو) و بیهوشی ناحیه‌ای (بی‌حسی از کمر به پایین) از جمله این روش‌ها به شمار می‌روند. در مرحله بعد متخصص ارتوپد چند شکاف کوچک (چند میلیمتر) در اطراف زانو ایجاد می‌کند. سپس بخش اصلی آرتروسکوپ که یک لوله توخالی فلزی است را از طریق یکی از این منافذ وارد فضای مفصلی می‌کند.
درون این لوله یک دوربین بسیار دقیق فیلم‌برداری تعبیه شده که تصاویر باکیفیتی از فضای مفصل را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. شکاف دیگر زانو مختص تزریق محلول آب‌نمک ضدعفونی کننده یا سالین به داخل مفصل است. تزریق این ماده با هدف خارج سازی مایعات کدر، جایگزینی آنها با مایعات شفاف و تهیه عکس‌های باکیفیت‌تر انجام می‌شود. علاوه بر این با اقدام فوق اجزای مفصل از یکدیگر فاصله گرفته و آرتروسکوپ تصاویر بهتری ارائه می‌کند.
سایر برش‌های اعمال شده روی زانو مربوط به درمان مشکل تشخیصی است. متخصص ارتوپد با کمک ابزاری از قبیل چاقو، لیزر، ابزارهای تراشنده و … اقدام به درمان می‌کند. مرحله پایانی بخیه زدن برش‌ها و پانسمان آنها است. بعد از عمل بیمار به اتاق ریکاوری منتقل شده و به مدت یک ساعت تحت نظارت قرار می‌گیرد. البته مدت زمان ریکاوری بیمار بر اساس نوع عمل و نوع بیهوشی متفاوت است. با اتمام زمان ریکاوری، بیمار ترخیص شده تا ادامه مراحل درمان در منزل سپری شود.
کاربردهای عمل جراحی آرتروسکوپی زانو
جراحی آرتروسکوپی زانو یکی از پرکاربردترین عمل‌های تشخیصی و درمانی مفصل زانو به شمار می‌رود. کاربردهای این عمل در موارد زیر خلاصه شده است:
خارج کردن پلیکا
پلیکا، عنوان بافت، بافت باقی مانده در زانو از دوران جنینی است. زانو در دوران جنینی توسط دیواره‌هایی به محفظه‌های جداگانه تقسیم می‌شود. در حالت طبیعی این دیواره‌ها بعد از تولد نوزاد از بین می‌روند. اما در بعضی موارد بخشی از این دیواره‌ها در زانو باقی‌مانده و موجب بروز سندروم پلیکا می‌شود. امروزه خارج سازی بخش‌های اضافی به راحتی با استفاده از عمل جراحی آرتروسکوپی زانو انجام می‌شود.
درمان پارگی مینیسک
مینیسک بخش گوه‌ای غضروف زانو است که نقش ضربه گیر و تثبیت کننده مفصل زانو را بر عهده دارد. آسیب وارده به مینیسک زانو می‌تواند جزئی یا کلی باشد. متخصص ارتوپد می‌تواند با عمل جراحی آرتروسکوپی زانو اقدام به برداشتن بخش‌های آسیب دیده و ترمیم آن کند. تغییر شکل مینیسک زانو (دیسکی شکل) نیز با این روش قابل درمان است.
ترمیم رباط صلیب قدامی زانو (ACL)
رباط بخشی از مفصل زانو است که وظیفه اتصال استخوان ران به ساق پا را بر عهده دارد. رباط صلیبی در مرکز زانو قرار گرفته و حرکت روبه‌جلوی استخوان ساق و چرخش آن را کنترل می‌کند. گاهی اوقات حرکات نادرست، کشیدگی بیش از حد زانو، ضربه، پیچ خوردگی و تحمل وزن زیاد موجب آسیب به این بخش زانو می‌شود. خالی شدن ناگهانی زانو علامت اصلی این مشکل است. امروزه آسیب دیدگی فوق به راحتی با استفاده از عمل جراحی آرتروسکوپی زانو شناسایی و درمان می‌شود.
رها سازی جانبی زانو
کشکک یکی از مهم‌ترین بخش‌های مفصل زانو است که به حرکت بالا و پایین استخوان ران در یک شیار غضروفی کمک می‌کند. گاهی اوقات رباط‌های محدوده زانو کشیده شده و کشکک را به سمت خارج شیار می‌کشانند. در این شرایط که حتی امکان جدا شدن کشکک نیز وجود دارد، خم و راست کردن زانو بسیار دردناک می‌شود. متخصص ارتوپد می‌تواند با عمل جراحی آرتروسکوپی زانو اقدام به رهاسازی جانبی زانو (شل کردن رباط‌ها) و رفع این مشکل کند.
ریزشکستگی (میکروفرکچر)
عمل ریزشکستگی مفصل زانو را می‌توان به راحتی با استفاده از آرتروسکوپی زانو انجام داد. این جراحی با هدف بهبود غضروف آسیب دیده مفصل زانو انجام می‌شود. در این عمل سوراخ‌هایی در لایه بیرونی استخوان محدوده مفصل برای نمایان شدن سلول‌های مغز استخوان ایجاد می‌شود. با این کار سلول‌های مغز استخوان برای ترمیم شکاف و غضروف آسیب دیده تحریک می‌شوند.
کاشت غضروف خودی (کندروسیت)
یکی از کاربردهای عمل جراحی آرتروسکوپی زانو کاشت غضروف خودی و درمان بخش‌های آسیب دیده مفصل است. در این روش سلول‌های غضروفی سالم به همراه بخشی از استخوان بستر از محل سالم به بخش آسیب دیده منتقل می‌شود.
سایر کاربردهای عمل جراحی آرتروسکوپی زانو عبارت‌اند از:
- درمان شلی مفصل زانو
- نمونه‌برداری از تومور زانو
- درمان تجمع مایع در مفصل زانو
- شناسایی بافت‌های ملتهب و خارج سازی آنها
- درمان التهاب سینوویال زانو (لایه داخلی کپسول مفصلی)
آمادگی قبل جراحی آرتروسکوپی زانو
قبل از عمل زانو اطلاع کامل سابقه پزشکی (مصرف دارو یا جراحی قبلی) به متخصص ارتوپد از اهمیت بسیاری برخوردار است. همچنین بیمار موظف است آزمایش‌های قبل عمل را به طور کامل و دقیق انجام دهد. علاوه بر این بیمار باید هر گونه تغییر در وضعیت جسمی خود را در شب قبل عمل با پزشک در جریان بگذارد. مشکلات معده، روده، تهوع، استفراغ، تکرر یا سوزش ادرار، تب و لرز و … از جمله این موارد به شمار می‌روند.
ماساژ زانو با صابون مخصوص به مدت 5 دقیقه در شب قبل و صبح جراحی از دیگر اقدامات قبل از عمل است. البته مواردی از قبیل حساسیت پوستی باید به پرستار اطلاع داده شود. به موارد ذکر شده می‌توان پرهیز از خوردن و آشامیدن (از 8 ساعت قبل از عمل) و پوشیدن لباس گشاد و راحت را نیز اضافه کرد.
دوران نقاهت جراحی آرتروسکوپی زانو
جراحی آرتروسکوپی زانو یک عمل سرپایی است. بیمار مدت کوتاهی قبل عمل در محل بیمارستان حضور یافته و بعد عمل نیز از بیمارستان مرخص می‌شود. مدت زمان عمل نیز بر اساس نوع مشکل بین 30 الی 60 دقیقه متغیر است. بیمار بعد از گذشت 3-1 هفته از عمل جراحی آرتروسکوپی زانو می‌تواند فعالیت‌های معمولی خود را آغاز کند. اما فعالیت‌های سنگین باید به بعد از گذشت زمان 8-6 هفته‌ای موکول شود.
مراقبت های بعد از عمل جراحی آرتروسکوپی زانو
انجام دستورالعمل‌های زیر بعد از عمل جراحی آرتروسکوپی زانو برای دستیابی به بهترین نتیجه الزامی است:
- تعویض مرتب پانمان
- استفاده از زانوبند مطابق دستور پزشک
- رعایت کامل برنامه توان‌بخشی و ارتوپدی
- اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های الکل دار
- استفاده از کیسه یخ تا 2-1 روز بعد از عمل
- خشک و تمیز نگه داشتن سطح پانسمان و زخم
- قرار دادن پا در سطح بالاتر از قلب برای کنترل درد و تورم
- استفاده از عصا برای کاهش وزن وارده به زانوی جراحی شده
- مصرف منظم داروهای تجویزی (مسکن و داروهای ضد ایجاد لخته در رگ‌ها)
- پوشاندن کامل زانو در زمان استحمام برای جلوگیری از رسیدن رطوبت به زخم و پانسمان
برنامه توان‌بخشی بعد از جراحی آرتروسکوپی زانو
میزان موفقیت عمل جراحی آرتروسکوپی زانو به عوامل مختلفی بستگی دارد. رعایت دقیق و منظم برنامه توان‌بخشی یکی از مهم‌ترین این عوامل است. برای همه بیماران انجام تمرینات فیزیوتراپی یا توان‌بخشی برای بازگشت به شرایط طبیعی الزامی است. البته طول مدت توان‌بخشی برای همه افراد یکسان نیست و بر اساس نوع عمل تعیین می‌شود. این برنامه‌ها از طرف ارتوپد و به منظور تقویت مفاصل زانو، افزایش دامنه حرکتی، تقویت عضلات چهار سر و کاهش بافت همبند جای زخم تجویز می‌شود. دو نمونه از رایج‌ترین تمرینات ارائه شده به بیماران عبارت‌اند از:
حرکت شماره 1
روی یک سطح سفت به پشت دراز بکشید. پا و زانوی خود را کاملاً صاف کرده و بازوهای خود را نیز کنار بدن به شکل صاف قرار دهید. عضلات بالای ران خود را منقبض کرده و به سمت پایین فشار وارد کنید. انقباض و فشار را به مدت 5 ثانیه حفظ کرده و عضلات خود را رها کنید. انجام این کار 4 نوبت در روز (هر بار 6 مرتبه) توصیه می‌شود.
حرکت شماره 2
روی یک سطح سفت به پشت دراز بکشید. پای جراحی شده را صاف کرده و دیگر پای خود را از زانو خم کنید. به نحوی که کف پای سالم روی زمین قرار داشته باشد. پای جراحی شده را به آرامی و به اندازه 6 اینچ بالا ببرید. حرکت را 5 ثانیه حفظ کرده و سپس پای خود را به آرامی بازگردانید. انجام این کار 4 نوبت در روز (هر بار 6 مرتبه) توصیه می‌شود.
عوارض جراحی آرتروسکوپی زانو
ورم و درد بعد از جراحی آرتروسکوپی زانو کاملاً طبیعی است و بعد از گذشت 2 روز از بین می‌رود. استفاده از کمپرس یخ در محل و قرار دادن پا در محلی بالاتر از سطح قلب نیز به همین منظور انجام می‌شود. البته تورم، درد، بی‌حسی انگشتان پا در صورت طولانی‌تر شدن باید به پزشک اطلاع داده شود. عمل جراحی آرتروسکوپی زانو جز عمل های کم خطر قرار داشته و عوارض بسیار کمی برای آن عنوان شده است. عوارض احتمالی این جراحی عبارت‌اند از:
- تب و لرز
- خشکی یا سفتی زانو
- ایجاد لخته خون در پا
- خونریزی داخل مفصل زانو
- حساسیت به داروی بیهوشی
- عفونت و خروج ترشحات بدبو و سبز یا زرد از محل برش
- آسیب به بخش‌های سالم زانو (از قبیل عصب، غضروف، رباط، مینیسک، عروق و …)
مزایای عمل جراحی آرتروسکوپی زانو
از جمله مزایای این عمل کم تهاجمی و کم خطر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دوره نقاهت کوتاه‌تر نسبت به جراحی باز
- آسیب کمتر به ساختارهای اطراف زانو
- کوتاه شدن مدت جراحی
- کاهش هزینه جراحی
- بهبودی سریع‌تر
- کاهش عفونت
- کاهش التهاب
- کاهش درد
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی تمامی جوانب عمل جراحی آرتروسکوپی زانو پرداختیم. انجام این عمل در مقایسه با جراحی باز زانو مزایای بیشتری دارد. به‌عنوان‌مثال می‌توان به کاهش دوران نقاهت، درد، عفونت، تورم، آسیب به بخش‌های دیگر مفصل، هزینه و … اشاره کرد. نتیجه این عمل تا حد بسیار زیادی به میزان مهارت جراح بستگی دارد. دکتر مصطفی شاهرضایی متخصص ارتوپد و جراح استخوان و مفاصل در تهران، جراحی فوق‌تخصصی زانو را با آخرین و بهترین متدهای روز دنیا انجام می‌دهند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد عمل جراحی آرتروسکوپی زانو می‌توانید به صورت حضوری به مطب ایشان مراجعه کنید.