درد ناحیه زانو تحت تأثیر عوامل مختلفی بروز پیدا می‌کند. در یکی از موارد، تشکیل برآمدگی در پشت زانو موجب انتشار درد در این ناحیه میشود. عارضه مذکور کیست بیکر نام دارد. البته وجود این کیست در همه مبتلایان دردناک نیست و علائم شدت و ضعف دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با نحوه تشکیل این برآمدگی، علت و راه های درمان مطالعه این مطلب را از دست ندهید. در ادامه آقای دکتر مصطفی شاهرضایی فلوشیپ جراحی زانو در تهران به سوالات رایج در ارتباط با کیست بیکر پاسخ می‌دهد.
کیست بیکر چیست؟
کیست بیکر (Baker’s cyst) نوعی برآمدگی در پشت زانو است که تحت تاثیر عوامل مختلفی تشکیل میشود. این کیسه پر از مایع در قسمت پشتی کپسول مفصلی زانو (محدوده پوپلیتئال) قرار دارد. به همین دلیل با عناوینی چون کیست پوپلیته یا پوپلیتال نیز خوانده میشود. کپسول مفصلی عنوان فضایی است که مفصل زانو را احاطه و از آن حفاظت می‌کند.
بخش داخلی این کپسول را لایه سینوویال پوشانده است. فضای داخلی آن نیز با مایع سینوویال پر شده است. گاهی اوقات سلول های سینوویال به دلایل مختلف تحریک شده و مقدار بیشتری مایع تولید می کنند. در نتیجه فشار در کپسول مفصلی افزایش یافته و به شکل ورم و التهاب ظاهر میشود. در رابطه با میزان شیوع کیست پوپلیته مطالعات مختلفی انجام شده است. بر اساس نتایج میزان شیوع بین 5 الی 32 درصد متغیر می باشد.
دلیل بروز کیست بیکر چیست؟
بعضی بیماری های خود ایمنی که موجب آسیب به مفصل زانو میشود در بروز این عارضه نقش دارند. روماتیسم و آرتریت روماتئید در این دسته جای می گیرند. از دیگر عوامل تأثیرگذار در بروز کیست بیکر می‌توان به آسیب غضروف زانو (منیسک)، آرتروز و التهاب زانو اشاره کرد.
علائم کیست بیکر چیست؟
علائم کیست پوپلیته یا بیکر در همه افراد یکسان نیست. برخی مبتلایان از درد شدید پشت زانو رنج می برند. این در حالی است که کیست در برخی دیگر بدون علامت است. خشکی و سفتی زانو، برآمدگی نرم در پشت زانو (که در حالت ایستاده واضح تر میشود) و کبودی زانو از علائم شاخص کیست بیکر است. گاهی کیست به دلیل بزرگی دچار پارگی میشود. در این شرایط مایعات موجود در آن به بافت های تحتانی نفوذ کرده و قرمزی، کبودی، درد، ورم و احساس داغی در ساق پا را به دنبال دارد.
کیست بیکر چگونه تشخیص داده میشود؟
معاینه بالینی فرد مبتلا توسط پزشک متخصص اولین قدم در تشخیص اولیه این عارضه است. مواردی چون وضعیت برجستگی پشت زانو، علائم و دامنه حرکتی زانو به تشخیص اولیه کیست بیکر کمک می‌کند. البته باید توجه داشت که هر نوع برآمدگی را نمی‌توان به عنوان کیست پوپلیته یا بیکر به شمار آورد. گاهی اوقات ایجاد لخته خون در عروق محدوده پشت زانو موجب تشکیل برآمدگی میشود. مشکلی که با تورم و کبودی همراه است.
امکان تشکیل تومور در این محدوده نیز وجود دارد. به همین دلیل باید برای تشخیص قطعی از آزمایش های مختلف بهره گرفت؛ به عنوان مثال می‌توان به سونوگرافی و تصویربرداری X-ray و MRI اشاره کرد. معمولا تصویربرداری X-ray به طور مستقیم وجود کیست را نشان نمی دهد؛ اما هر گونه آسیب غضروفی و استخوانی در این ناحیه را مشخص می کند؛ اما با تصویربرداری MRI می‌توان نوع کیست و وضعیت آن نسبت به عروق و اعصاب پیرامون را تعیین کرد.
آیا کیست بیکر درمان دارد؟
کیست بیکر به لحاظ سنی هیچ محدودیتی نداشته و در کودکان و بزرگسالان مشاهده میشود. در بسیاری از موارد این عارضه خود به خود درمان شده و مشکلی برای فرد ایجاد نمی‌کند. کیست پوپلیته یا بیکر در سنین کودکی معمولاً از نوع بی خطر به شمار می رود. در صورت بروز علائمی چون سفتی، خشکی و درد زانو و همچنین مشکلات حرکتی پیگیری و درمان اهمیت می‌یابد. در رابطه با این موضوع روش های درمانی زیر موثر هستند:
فیزیوتراپی: در بسیاری از موارد تمرینات فیزیوتراپی درد حاصل از کیست بیکر را کاهش می دهد. تمرینات ورزشی ارائه شده توسط فیزیوتراپ به شرایط جسمانی فرد بستگی دارد. تمرینات ورزشی منظم به حفظ انعطاف پذیری زانو و افزایش قدرت عضلات پیرامون آن کمک می‌کند. عضلات چهار سر ران و پشت زانو از جمله این موارد هستند. فیزیوتراپ در کنار حرکات ورزشی از روش های مکمل نیز بهره می¬گیرد. به عنوان مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- طب سوزنی (برای کاهش درد)
- زانوبند طبی (برای کاهش تورم)
- سرما درمانی یا کرایوتراپی (برای کاهش درد و ورم)
- برق درمانی یا الکتروتراپی
- ماساژ
- آب درمانی
- استفاده از وسایل کمکی مثل چوب زیر بغل
- تجویز استراحت بیشتر به فرد مبتلا
- محدود کردن فعالیت های سنگین فرد مبتلا
- محدود کردن فرد مبتلا از دویدن و دوزانو و چهارزانو نشستن
دارو درمانی: داروهای مختلفی (خوراکی و تزریقی) برای کاهش تورم و تسکین درد حاصل از کیست بیکر مورد استفاده قرار می گیرد. در یکی از این موارد مایع موجود در کیست با استفاده از سوزن تخلیه و داروهای کورتواستروئید به داخل آن تزریق میشود. به این ترتیب برآمدگی آن محو شده و درد آن کاهش می‌یابد. البته هیچ تضمینی برای عدم بازگشت کیست وجود ندارد.
در واقع به دلیل عدم درمان مشکل اصلی از قبیل بیماری خود ایمنی، ارتروز و … احتمال تشکیل مجدد کیست وجود دارد. این روش آسپیراسیون نامیده می شود. آسپیراسیون با استفاده از بی-حسی موضعی و آرتروسکوپ انجام می‌گیرد. گاهی تخلیه مایعات موجود در کیست یکباره و گاهی در چندین نوبت انجام میشود. در هر صورت این فرآیند حدود 15 دقیقه به طول می انجامد.
جراحی: گاهی افراد مبتلا به کیست بیکر متحمل درد شدیدی در ناحیه زانو و محدودیت حرکتی می¬شوند. برای این افراد در صورت عدم دریافت نتیجه مطلوب از فیزیوتراپی و دارودرمانی، عمل جراحی تنها راهکار است. عمل جراحی با هدف رفع مشکلات مربوط به زانو (تخریب مفصل، التهاب و ایجاد زائده غضروفی) انجام میشود. بعد از رفع این مشکلات کیست به خودی خود محو میشود. تعویض مفصل زانو، رفع زائده های غضروفی، ترمیم آسیب مفصلی و … از جمله اعمال جراحی رایج در این زمینه هستند.
سخن پایانی
یکی از مشکلات شایع ناحیه مفصل زانو، کیست بیکر نام دارد. این کیست به صورت یک برآمدگی نرم در پشت زانو نمایان میشود. در بسیاری از موارد عارضه مذکور بدون علامت و بی-خطر است؛ اما امکان بروز آن با درد شدید، سفتی زانو و محدودیت حرکتی نیز وجود دارد. گاهی درمان نوع شدید این عارضه نیازمند عمل جراحی است. عمل جراحی با هدف رفع مشکلات مربوط به زانو (کاهش التهاب، ترمیم غضروف یا تعویض مفصل) انجام میشود. در نتیجه تولید مایع سینوویال به حالت طبیعی بازگشته و کیست به صورت خودبه‌خود درمان میشود. در صورت مشاهده هرگونه علائم کیست بیکر می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر مصطفی شاهرضایی فلوشیپ جراحی زانو در تهران مراجعه کنید.