انحراف پای یا بدشکلی اندام‌های تحتانی یکی از دلایل اصلی مراجعه والدین به کلینیک‌های ارتوپدی است. انحراف پا به اشکال مختلف در کودکان بروز پیدا می‌کند که از جمله آنها می‌توان به زانوی ضربدری، زانوی پرانتزی، کف پای صاف و انحراف پنجه به داخل اشاره کرد. اگرچه در اغلب موارد عارضه‌های مذکور بخشی از فرایند رشد کودک است. اما در صورت ادامه داشتن و ایجاد مشکل در راه رفتن، مداخله پزشکی ضرورت پیدا می‌کند. این مقاله به بررسی اشکال مختلف انحراف پای کودکان و نحوه درمان آنها اختصاص داده شده است.
انحراف پای کودکان
اغلب کودکان تا پیش از ده سالگی اشکال مختلفی از انحراف یا بدشکلی پا را تجربه می‌کنند. دلیل این موضوع نحوه قرارگیری جنین در شکم مادر است و با افزایش سن به حالت طبیعی بازمی‌گردد. شایع‌ترین انواع انحراف پای کودکان شامل زانوی ضربدری، زانوی پرانتزی، کف پای صاف و انحراف پنجه به داخل است. بیشترین دلیل مراجعه والدین به کلینیک‌های ارتوپدی نیز به پیگیری و درمان این مشکلات اختصاص دارد.
زانوی پرانتزی
امکان بروز انحراف پای کودکان به دلیل فاصله گرفتن زانوها از هم وجود دارد. این عارضه در اصطلاح علمی پای پرانتزی یا ژنوواروم (Genu varum) نامیده می‌شود. دلیل نام‌گذاری این عارضه هلالی یا کمانی شدن پا (در محدوده ران تا مچ) است. همه کودکان از بدو تولد این عارضه را در درجات مختلف نشان می‌دهند.
البته هیچ گونه جای نگرانی نیست. زیرا پای پرانتزی به دلیل نحوه قرار گرفتن جنین در شکم مادر رخ می‌دهد و با آغاز راه رفتن کودک به تدریج برطرف می‌شود. البته والدین در صورت ادامه دار شدن پرانتزی شدن پای کودک تا سن 3 سالگی باید به متخصص ارتوپد مراجعه کنند. زیرا در این شرایط نشانه وجود مشکلی جدی است؛ به عنان مثال می‌توان به بیماری بلانت اشاره کرد که موجب اختلال در رشد ساق پا و تشدید پرانتزی شدن پا می‌شود.
بیماری راشیتیسم، عفونت استخوان، آسیب به صفحات رشد استخوانی و ایجاد ضایعات خوش‌خیم استخوانی (دیسپلازی استخوانی) نیز از دیگر عوامل بروز پای پرانتزی است. به این موارد می‌توان استخوان سازی ناقص، اختلال در رباط و ماهیچه‌های اطراف زانو و پوکی استخوان را نیز اضافه کرد. متخصص ارتوپد برحسب شدت پرانتزی شدن زانو از بریس یا عمل جراحی برای درمان انحراف پای کودکان بهره می‌گیرد.
زانوی ضربدری
زانوی ضربدری یکی از شایع‌ترین موارد انحراف پای کودکان است. چسبیدن زانو و فاصله گرفتن قوزک‌های پا از یکدیگر زانوی ضربدری، ایکس یا ژنووالگوم (Genu Valgum) نام دارد. کودکان مبتلا به این عارضه حین راه رفتن پای خود را با فاصله قرار می‌دهند. بروز این عارضه در کودکان طبیعی و بخشی از فرایند رشد است. در حقیقت زانوی کودک بعد از سن 18 ماهگی و نهایتاً 2 سالگی از حالت پرانتزی به ضربدری تغییر می‌کند. دلیل این موضوع تلاش کودک برای راه رفتن یا ایستادن است. ضربدری شدن زانوها تا سن 3 الی 4 سالگی ادامه یافته و پا بعد از آن حالت صاف به خود می‌گیرد.
زانوی ضربدری در کودکان به عنوان یک عارضه یا بیماری مطرح نیست و خودبه‌خود درمان می‌شود. اما در صورت شدت یافتن و ایجاد اختلال در راه رفتن باید مورد رسیدگی و درمان قرار گیرد. زیرا امکان نقش داشتن عوامل دیگر در بروز عارضه وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به مشکلات عضله‌ای (مثل کوتاه بودن عضله چهار سر ران)، صافی کف پا، راشیتیسم یا نرمی استخوان و افزایش وزن اشاره کرد. عدم درمان ضربدری شدن پای کودکان مشکلات جدی به همراه دارد.
تغییر در نحوه راه رفتن (لنگش)، خشکی مفصل، کوتاهی قد و درد در ناحیه باسن، قوزک و کف پا از جمله این مشکلات به شمار می‌روند. افزایش خطر ابتلا به آرتروز را نیز می‌توان به این مشکلات اضافه کرد. راهکارهای مختلفی درمان این نوع از انحراف پای کودکان وجود دارد. متخصص ارتوپد بر حسب شدت عارضه از کفش طبی، بریس زانو، تمرینات ورزشی، فیزیوتراپی و عمل جراحی بهره می‌گیرد.
صافی کف پا
کف پا در حالت طبیعی یک قوس ملایم دارد. وجود این قوس برای کاهش نیروهای وارد شده به بدن (از سمت زمین) ضروری است. در غیر این صورت نیروهای زیادی به کف پا وارد شده و در دراز مدت مشکلاتی برای مفاصل ایجاد می‌کند. البته کف پا از بدو تولد صاف است و معمولاً بعد از 3 سالگی قوس دار می‌شود. امکان نمایان شدن انحنای کف پا بعد از سن 5 الی 6 سالگی نیز وجود دارد. انحراف پای کودکان از نوع صافی کف پا در 95 درصد کودکان اصلاح می‌شود. اما در 5 درصد موارد به دلیل به دلیل سست بودن اتصالات مفصلی باقی می‌ماند.
عوامل مختلفی در صافی کف پا نقش دارد که از جمله آنها می‌توان به وراثت، چاقی، ضربه به مچ پا، التهابات مفصلی، شکستگی و در رفتگی اشاره کرد. افزایش سن، بارداری و بیماری‌های مفصلی از قبیل روماتیسم و آرتریت نیز در برو این عارضه نقش دارند. درمان صافی کف پا به لحاظ پیشگیری از مشکلات ساختاری اهمیت دارد. زیرا افراد مبتلا از مشکلاتی چون خستگی زودرس، آرتروز زانو و لگن، دردهای اسکلتی و عضلانی رنج می‌برند. روش‌های مؤثر برای درمان صافی کف پا شامل ماساژ، فیزیوتراپی و عمل جراحی ایجاد قوس در کف پا است.
چرخش پنجه پا به داخل (متاتارسوس ارکتوس)
پنجه پا در حالت طبیعی مستقیم و روبه جلو قرار دارد. اما گاهی به دلایل مختلف پنجه پا حین ایستادن، راه رفتن یا دویدن به سمت داخل منحرف می‌شود. متاتارسوس ارکتوس یک عارضه مادرزادی است که از هر 1000 کودک در 1 نفر را درگیر می‌کند. وضعیت قرار گرفتن پای جنین در شکم مادر (وارونه یا بریچ) موجب بروز این مشکل می‌شود. کم بودن میزان مایع آمنیوتیک در رحم مادر نیز در بروز این مشکل نقش دارد.
انحراف پای کودکان از نوع چرخش پنجه پا به داخل در صورت حفظ انعطاف پذیری، خود به خود درمان می‌شود. درمان این عارضه با استفاده از کفش مخصوص، نرمش¬های کششی و گچ گیری امکان‌پذیر است و به ندرت عمل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. انحراف پنجه پا به داخل از ناحیه ساق پا و ران نیز وجود دارد.
چرخش ساق پا به داخل (تورشن تیبیا)
چرخش استخوان ساق پا (تیبیا) موجب انحراف پای کودکان به داخل یا خارج می‌شود. چرخش استخوان درشت نی یا تیبیا به صورت خفیف در اغلب کودکان و تا سن دو سالگی وجود دارد. این عارضه در ادامه (تا سن 9 الی 10 سالگی) خودبه‌خود برطرف می‌شود. البته چرخش ساق پا در بدو تولد چندان مشخص نیست و با راه افتادن کودک نمایان می‌شود. چرخش این استخوان، انحراف داخلی پنجه را به دنبال دارد. دلیل این موضوع اتصال دو استخوان یاد شده به یکدیگر است.
چرخش ادامه دار و طولانی ساق پا مدت مشکلات زیادی برای راه رفتن کودک ایجاد می‌کند و نیازمند مداخلات پزشکی است. عمل جراحی تنها راهکار برای رفع این عارضه است. متخصص ارتوپد با استفاده از جراحی استئوتومی بخش بالایی استخوان مچ را می‌شکند. در ادامه پا به حالت طبیعی بازگشته و توسط پیچ و پلاک محکم می‌شود. ناگفته نماند که ورزش یا کفش مخصوص برای درمان این عارضه مؤثر نیست.
چرخش استخوان ران به داخل (آنته ورژن ران)
چرخش استخوان ران به داخل انحراف پای کودکان را به دنبال دارد. این وضعیت موجب چرخش زانو و مچ پا نیز می‌شود. عارضه مذکور با میزان چرخش کمتر از 40 درجه از بدو تولد در کودکان وجود دارد. البته این مقدار با افزایش سن به زیر 15 درجه کاهش می‌یابد. برای شدت بالای چرخش و اختلال در راه رفتن درمان پزشکی ضرورت پیدا می‌کند. در غیر صورت خطر نرم شدن کشکک زانو فرد مبتلا را تهدید می‌کند. متخصص ارتوپد در این شرایط از عمل جراحی استئوتومی استخوان ران (شکستن استخوان و ثابت کردن آن در محل مناسب) برای درمان فرد مبتلا بهره می‌گیرد.
سخن پایانی
ما در این مقاله به موضوع انحراف پای کودکان و نحوه درمان آنها پرداختیم. انواع انحراف پا در کودکان شامل زانوی ضربدری، زانوی پرانتزی، صافی کف پا و انحراف پنجه پا به داخل است. در واقع بخش زیادی از مراجعات والدین به کلینیک‌های ارتوپدی را همین موارد تشکیل می‌دهد. در اکثر موارد مشکلات مذکور مادرزادی هستند و به‌مرورزمان و خودبه‌خود درمان می‌شوند. اما در صورت ادامه دار شدن انحراف پای کودک و اختلال در راه رفتن، مراجعه به یک متخصص ارتوپد باتجربه ضرورت پیدا می‌کند. در صورتی که علائم انحراف پا را در کودکان خود مشاهده می‌کنید می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر مصطفی شاهرضایی متخصص ارتوپدی و جراح زانو در تهران مراجعه کنید.
سلام پسری پنج ساله دارم که کف پای صاف و انحراف مچ به سمت بیرون دارم به پزشک مراجعه کردم و اسکن پا انجام شده کفی مخصوص بیرون برای کفش ساق بلند و کفش مخصوص داخل منزل تهیه کردم، آیا کافیه و چه مدت درمان طول میکشه، و آیا درمان قطعی هست یا برگشت پذیره؟