آرتروز زانو نوع شایعی از عوارض مفصلی است که به دلیل ساییدگی و تخریب غضروف این ناحیه ایجاد می‌شود. این عارضه در ابتدا با علائم خفیف خود را نشان می‌دهد. اما به تدریج شدت علائم افزایش یافته و به مشکلات جدی‌تر ختم می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به ناتوانی در حرکت، درد شدید و بی وقفه، خارهای استخوانی و حتی تغییر شکل زانو اشاره کرد. اما آیا آرتروز مفصل زانو قابل پیشگیری است؟ چه راه‌هایی برای پیشگیری از این عارضه وجود دارد؟ شما می‌توانید پاسخ این سؤالات را در ادامه مقاله پیدا کنید. تا پایان همراه ما باشید.
آرتروز چیست و چه علائمی دارد
مفصل زانو یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مفاصل بدن است. این مفصل از بخش‌های مختلف تشکیل شده که شامل غضروف، استخوان، مایع مفصلی (مایع سینوویال)، لیگامان و تاندون است. غضروف به عنوان یکی از اجزای اصلی مفصل سر استخوان‌ها را می‌پوشاند. لایه غضروفی حرکت استخوان‌های موجود در محدوده مفصلی را تسهیل می‌کند. همچنین این لایه نقش ضربه گیر را ایفا کرده و از فشار وارد بر مفصل زانو می‌کاهد.
گاهی اوقات عملکرد لایه غضروفی تحت تأثیر فرسایش و تخریب دچار اختلال می‌شود. فرایند تخریب و فرسودگی این لایه در اصطلاح علمی آرتروز مفصل زانو نام دارد. علائم آرتروز در ابتدا خفیف است. اما ازآنجاکه نوعی عارضه مفصلی مزمن و پیش‌رونده به شمار می‌رود، علائم آن به تدریج شدت پیدا می‌کنند. آرتروز زانو علائمی چون درد، ورم، خشکی، سفتی، احساس داغی، قرمزی و صدا دادن را شامل می‌شود. پیگیری و درمان این عارضه از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا می‌تواند مشکلات جدی برای فرد در پی داشته باشد. مشکلات جدی‌تر شامل کاهش دامنه حرکتی زانو، ایجاد خارهای استخوانی، ناتوانی در راه رفتن، ضعف عضلات و تغییر شکل مفصل است.
راه‌های پیشگیری از آرتروز زانو
عوامل مختلفی در بروز آرتروز زانو نقش دارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش سن، افزایش وزن، بیماری، فعالیت‌های سنگین و مداوم، حرکات نامناسب، ضربه و شکستگی، عفونت و ژنتیک اشاره کرد. اگرچه کنترل و مدیریت بسیاری از این موارد (مثل افزایش سن یا بیماری) از دست ما خارج است. اما با رعایت بعضی نکات می‌توان نسبت به این عارضه پیشگیری کرد. همچنین رعایت نکات پیشگیرانه در افراد مبتلا به کاهش شدت علائم و سرعت پیشروی آن کمک می‌کند. نکات پیشگیرانه در رابطه با آرتروز مفصل زانو عبارتند از:
- اصلاح رژیم غذایی
- متعادل سازی وزن
- اصلاح حرکات روزانه
- انجام صحیح حرکات ورزشی
- تقویت عضلات محدوده مفصل زانو با استفاده از حرکات ورزشی
کاهش وزن
امروزه سن ابتلا به آرتروز زانو در مقایسه با قبل کاهش چشمگیری پیدا کرده است. در گذشته افراد سالمند بیشتر به این عارضه مبتلا می‌شدند. اما امروزه به دلیل سبک نادرست زندگی سن ابتلا به زیر 20 سال رسیده است. افزایش وزن و چاقی یکی از مصادیق سبک نادرست زندگی است. میزان ابتلای افراد چاق به آرتروز زانو بیشتر از افرادی با وزن متعادل است. دلیل این موضوع اعمال فشار بیش از حد به لایه‌های غضروفی نسبت داده می‌شود. همچنین چربی‌های انباشته شده در بدن فرد چاق، تولید پروتئین‌هایی تحت عنوان سیتوکین را دنبال می‌کنند.
سیتوکین نوعی ماده التهاب زا است. به همین دلیل موجب التهاب مفاصل مختلف بدن از جمله مفصل زانو می‌شود. عملکرد سلول‌های غضروفی تحت تأثیر این ماده تغییر یافته و به سمت تخریب پیش می‌رود. علاوه بر موارد مذکور، ترشح هورمون لپتین در افراد چاق بیشتر از دیگران است. این هورمون در بروز آرتروز مفصل زانو نقشی کلیدی دارد. آمارها نشان می‌دهد که با کاهش یک کیلوگرمی وزن، نیروی وارده به مفصل به اندازه 8 برابر کمتر می‌شود. همچنین طبق تحقیقات انجام شده کاهش وزن 5/5 کیلوگرمی 50 درصد احتمال ابتلا به آرتروز را کمتر می‌کند.
تقویت عضلات محدوده ران
در بسیاری از موارد آرتروز زانو تحت تأثیر ضعف عضلات پیرامون مفصل از جمله عضله چهار سر ران بروز پیدا می‌کند. در این‌گونه موارد حرکات ورزشی تقویت کننده عضلات ران برای کاهش علائم و تسکین درد افراد مبتلا مؤثر است. همچنین انجام این تمرینات برای پیشگیری از آرتروز زانو ضرورت دارد. البته هر نوع تمرین ورزشی برای مبتلایان به این عارضه مفصلی مناسب نیست. بلکه تمرینات دارای کمترین فشار به زانو باید مورد توجه قرار گیرند؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به ورزش شنا یا دوچرخه سواری و تمرین تکیه به دیوار اشاره کرد.
انتخاب تمرینات مناسب باید زیر نظر متخصص ارتوپد یا فیزیوتراپ انجام شود. بسیاری از مبتلایان به آرتروز مفصل زانو به دلیل احساس درد بعد از اتمام ورزش، نسبت به انجام این کار مردد هستند. در رابطه با این موضوع هیچ گونه جای نگرانی وجود ندارد. زیرا اقداماتی چون انجام متناوب سرما و گرما درمانی یا مصرف داروهای مسکن به کاهش درد مفصلی کمک می‌کند.
درمان آسیب‌دیدگی‌های مفصلی
در بسیاری از موارد آرتروز زانو از وجود یک ضایعه یا انحراف در مفصل نشئت می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال افراد مبتلا به پاهای پرانتزی، پاهای ضربدری و خارهای استخوانی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. دلیل این موضوع اعمال فشار بیشتر به زانو به ساختار متناسب آن است. آسیب‌دیدگی زانو در دوران جوانی افزایش 3 برابری خطر ابتلا به این عارضه را در پی دارد. میران افزایش احتمال ابتلا برای آسیب‌دیدگی‌های دوران بزرگسالی تا 5 برابر افزایش می‌یابد. در صورت مراجعه هر یک از این موارد باید سریعاً به متخصص ارتوپد مراجعه شود. درمان این مشکلات بر حسب نوع عارضه با روش‌های جراحی یا غیر جراحی انجام می‌شود.
اقدامات محافظه کارانه حین ورزش
فعالیت‌های جسمی سنگین و مداوم موجب تخریب لایه غضروفی مفصل زانو می‌شود. به همین دلیل بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای از قبیل وزنه برداران در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. البته این مشکل تنها مختص زانو نیست. بلکه امکان بروز ساییدگی مفصلی برای سایر بخش‌ها از قبیل کتف، آرنج، لگن و … نیز وجود دارد. یکی از نکات بسیار مهم در زمینه پیشگیری ورزشکاران از آرتروز زانو، استفاده از زانوبند یا بریس است.
این تجهیزات کمکی از حرکت نابهنگام کشکک و آسیب زانو حین ورزش جلوگیری می‌کند. البته استفاده بیش از حد بریس به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. زیرا تحلیل و ضعف عضلات زانو را در پی دارد. پیشگیری از آرتروز مفصل زانو در ورزشکاران با رعایت نکات زیر امکان‌پذیر است:
- جلوگیری از خم شدن بیش از حد زانو (بیش از 100 درجه خم نشود)
- گرم کردن بدن پیش از آغاز حرکات ورزشی سنگین
- سرد کردن بدن پس از پایان ورزش
- انتخاب سطحی صاف برای انجام ورزش
- فرود آمدن در حین پرش با زانوی خم
رژیم غذایی مناسب
تاکنون رژیم غذایی خاصی برای پیشگیری از آرتروز ابداع نشده است. اما بعضی مواد غذایی به واسطه نقش ضدالتهابی خود برای پیشگیری از این عارضه مثبت ارزیابی می‌شوند. در مواردی نیز امکان کاهش علائم آرتروز با استفاده از این موارد غذایی وجود دارد. برعکس این قضیه نیز صادق است. بعضی مواد غذایی از قبیل قند، نمک، چربی‌های ترانس و اشباع شده، امگا 6 و MSG (نوعی افزودنی غذایی) التهاب مفصلی را افزایش می‌دهند. به همین دلیل باید تا حد امکان کمتر در رژیم غذایی روزانه گنجانده شوند.
اسید چرب امگا 3 با کاهش التهاب بدن، مانع از تخریب روز افزودن لایه‌های غضروفی زانو می‌شود. منابع غنی از این ماده شامل انواع ماهی (سالمون، تن، ساردین و …)، روغن ماهی، مغزی جات، سویا، زیتون و بسیاری مواد دیگر است. به مواد غذایی مفید در رابطه با این موضوع می‌توان ویتامین D، کلسیم و آنتی‌اکسیدان‌ها (ویتامین C، A، K، E) را اضافه کرد. ویتامین D و کلسیم نیز با افزایش استحکام استخوان‌ها و مفاصل ارتباط مستقیم دارند. آنتی‌اکسیدان‌ها نیز موجب محافظت از سلول‌های مفصل زانو در برابر آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد می‌شوند.
اصلاح حرکات
بسیاری از افراد گمان می‌کنند خطر آرتروز زانو افرادی که بیشتر در حالت نشسته قرار دارند را تهدید نمی‌کند. این در حالی است که نشستن‌های طولانی مدت موجب ساییدگی کشکک زانو و تخریب لایه غضروفی این مفصل می‌شود. به همین دلیل تعداد زیادی از کارمندان دچار آرتروز مفصل زانو می‌شوند. در واقع زانو نباید به هیچ عنوان بیش از یک ساعت در حالت خمیده قرار داشته باشد. استراحت یا قدم زدن‌های کوتاه در فواصل کار تا حد زیادی از بروز این مشکل جلوگیری می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنیم
مراجعه زود هنگام به پزشک و اتخاذ اقدامات احتیاطی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای پیشگیری از آرتروز زانو است. ر صورتی که دارای علائم زیر هستید در اولین فرصت به پزشک ارتوپد مراجعه کنید.
- در انجام فعالیت‌های روزانه مشکل دارید.
- از دردهای مزمن در ناحیه زانو رنج می‌برید.
- محدوده حرکتی زانو کاهش یافته است.
- در هنگام راه رفتن یا ایستادن زانوی شما ثبات ندارد.
- هنگام بالارفتن یا پایین آمدن از پله احساس ناراحتی در زانوی خود می‌کنید.
شما می‌توانید برای تشخیص، درمان و جراحی زانو به صورت حضوری به مطب دکتر مصطفی شاهرضایی، متخصص ارتوپدی و جراح زانو مراجعه کنید. ایشان به دلیل داشتن سال‌ها تجربه در حوزه بیماری‌های ارتوپدی، گزینه‌های درمانی مؤثر را برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو به کار می‌رود.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی راه‌های پیشگیری از آرتروز زانو پرداختیم. پیشگیری از این عارضه به روش‌های مختلف امکان‌پذیر است که کاهش وزن یکی از مهم‌ترین آنها است. مطالعات نشان می‌دهد که کاهش وزن یک کیلوگرمی، نیرو و فشار وارده به زانو را به اندازه 8 برابر کمتر می‌کند. دیگر اقدامات پیشگیرانه برای آرتروز مفصل زانو شامل اصلاح رژیم غذایی، تقویت عضلات محدوده زانو با تمرینات ورزشی و درمان آسیب‌دیدگی‌های مفصلی است. استفاده از وسایل کمکی از قبیل بریس نیز مانع از ابتلای ورزشکاران به آرتروز مفصل زانو می‌شود.
باسلام مقاله هاتان رامطالعه کردم فوق العاده ممنون ازنکات کلیدی تان واقعا بهرمند میشم بنده از مریض هایی هستم که به مطب شمامراجعه کردم وزانوم باتجویزهای شما بهترشده واز شما تشکرمیکنم
سلام وقت بخیر
خیلی ممنون از شما
امیدوارم که همیشه سلامت باشید