مفصل زانو با استفاده از ماده‌ای مخصوص تحت عنوان مایع مفصلی پر شده است. گاهی مقدار این ماده به دلایل مختلف از قبیل ضربه به زانو، بیماری و فرسودگی افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه مشکلاتی از قبیل تورم، قرمزی، گرمی و خشکی زانو ایجاد می‌شود. در صورت شدت یافتن عارضه، احساس درد شدید و ناتوانی در خم و راست کردن زانو نیز بروز پیدا می‌کند. این عارضه در اصطلاح عامیانه آب آوردن زانو نام دارد. در این مقاله علت و درمان تجمع آب در زانو به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته است. ما را تا پایان همراهی کنید.
آب آوردن زانو چیست
مفصل زانو از اجزای مختلفی تشکیل شده است که از جمله آنها می‌توان به استخوان، رباط و تاندون اشاره کرد. تمامی اجزای مفصل با استفاده از یک کیسه بافتی محکم و انعطاف‌پذیر احاطه شده‌اند. این کیسه که دورتادور مفصل را پوشانده است، کپسول مفصلی نام دارد. کپسول مفصلی با ماده‌ای لزج، غلیظ و چسبناک به نام مایع مفصلی پر شده است. این مایع توسط سلول‌های پوشاننده سطح داخلی کپسول مفصلی (سلول‌های سینوویال) تولید می‌شود. از این رو به آن مایع سینوویال نیز گفته می‌شود.
وظیفه این مایع لزج کردن سطوح غضروفی سر استخوان و تسهیل حرکت آنها است. همچنین این مایع وظیفه تغذیه سلول‌های غضروفی موجود در مفصل زانو را نیز برعهده دارد. اکسیژن و مواد غذایی از طریق این مایع در اختیار سلول‌های غضروفی قرار می‌گیرد. گاهی اوقات سلول‌های سینوویال تحریک شده و مقدار بیشتری مایع مفصلی تولید می‌کنند.
نتیجه کار انباشته شدن مقدار بیشتری مایع مفصلی و افزایش فشار در کپسول مفصل زانو است. بروز چنین وضعیتی منجر به تورم زانو می‌شود. این وضعیت در اصطلاح پزشکی افیوژن زانو و در اصطلاح عامیانه آب آوردن زانو نام دارد. البته همیشه تورم زانو به دلیل انباشته شدن مایع مفصلی نیست. بلکه گاهی اوقات از تجمع عفونت یا خونریزی در کپسول مفصلی نشئت می‌گیرد.
علائم آب آوردن زانو
شایع‌ترین علامت آب آوردن زانو، تورم و التهاب است. گاهی تورم از حد استاندارد فراتر رفته و به پشت زانو نیز سرایت می‌کند. توده ایجاد شده به دلیل نفوذ مایع مفصلی به پشت زانو با نام کیست بیکر شناخته می‌شود. افیوژن زانو همیشه همراه درد نیست. اما در صورت شدت یافتن می‌تواند دردناک شود. خشکی مفصل و ناتوانی در خم و راست کردن زانو یکی دیگر از علائم این عارضه است. به این موارد می‌توان احساس قرمزی و داغی زانو را نیز اضافه کرد.
علت آب آوردن زانو چیست
بیماری، ضربه و فرسایش مفصل زانو به عنوان مهم‌ترین عوامل آب آوردن یا افیوژن یاد می‌شود.
بیماری
در بعضی بیماری‌های خودایمنی از قبیل روماتیسم (آرتریت روماتوئید) مواد التهابی در محدوده مفصل زانو، سلول‌های سینوویال را برای تولید مایع مفصلی تحریک می‌کنند. در این شرایط امکان تغییر ترکیب شیمیایی ماده داخل کپسول مفصلی نیز وجود دارد. احساس درد شدید همراه با افیوژن زانو نیز به همین موضوع بازمی‌گردد. بیماری نقرس، لایم، عفونت، آرتروز، کیست و تومور از دیگر بیماری‌های دخیل در آب آوردن زانو است. در بیماری نقرس تورم ایجاد شده در زانو بیشتر و دردناک‌تر است. بیماری لایم نوعی بیماری باکتریایی (باکتری بورلیا بورگدورفری) است که می‌تواند موجب درگیری مفاصل و تحریک آنها شود. البته در این مورد بیشتر خشکی و تورم زانو بدون احساس درد و ناراحتی بروز پیدا می¬کند.
ضربه
ضربه به زانو در حین ورزش، تصادف و … ممکن است بخش‌های مختلف مفصل زانو را دچار مشکل کند؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به پارگی مینیسک یا غضروف زانو اشاره کرد. مینیسک لایه‌ای شبه غضروفی است که استحکام و قابلت ارتجاعی بیشتری دارد. این بخش بین دو استخوان ران و ساق قرار گرفته و نقش ضربه‌گیر را ایفا می‌کند. شکستگی مینیسک موجب خونریزی داخل مفصلی و تورم زانو می‌شود. شکستگی استخوان و پارگی رباط صلیبی را نیز می‌توان به مشکلات ناشی از ضربه اضافه کرد.
نکته
بعضی عوامل خطر بروز آب آوردن زانو در افراد را افزایش می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به افزایش سن، فعالیت در بعضی رشته‌های ورزشی و چاقی اشاره کرد. اگرچه بالا رفتن سن اجتناب‌ناپذیر است. اما با مراقبت از مفاصل بدن و پرهیز از فعالیت‌های سنگین می‌توان از فرسایش سطوح غضروفی مفصل زانو جلوگیری کرد. کنار گذاشتن بعضی رشته‌های ورزشی (که با خطر ضربه یا پیچ خوردگی زانو همراه هستند) نیز به کاهش این مشکلات کمک می‌کند. همچنین تعادل وزن و انجام ورزش‌های سبک و منظم (راه رفتن در آب و ایروبیک) برای کاهش فشار وارده به زانو بسیار مؤثر است.
آیا آب آوردن یا افیوژن زانو دائمی است
آب آوردن زانو می‌تواند موقت یا دائمی باشد. این موضوع به عامل ایجاد کننده بستگی دارد؛ به‌عنوان‌مثال در پارگی مینیسک یا رباط صلیبی خونریزی موجب تورم زانو می‌شود. البته این تورم موقتی است و با جذب خون در این محدوده به تدریج برطرف می‌شود. آنچه از این وضعیت برجای می‌ماند ناپایداری زانو است. پیچ‌خوردگی‌های مکرر از نتایج ناپایداری زانو می‌باشد. در هر پیچ‌خوردگی بافت سینوویال تحریک شده و مقدار بیشتری مایع مفصلی تولید می‌کند. به همین دلیل بلافاصله بعد از پیچ‌خوردگی مشکلاتی چون درد و تورم نمایان می‌شود. افیوژن زانو در این شرایط موقتی است و خودبه‌خود بعد از چند روز التیام پیدا می‌کند. در بیماری روماتیسم مفصلی نیز افیوژن زانو در حین حمله یا عود بیماری مشاهده شده و بعد از آن فروکش می‌کند. در آب آوردن دائمی زانو، تحریک لایه سینوویال مکرر رخ می‌دهد. ساییدگی سطوح غضروفی در فرد مبتلا به آرتروز نمونه‌ای از این موارد است.
چرا درمان آب آوردن زانو اهمیت دارد
آب آوردن زانو گاهی بسیار دردناک است و خم و راست کردن پا را با مشکل روبرو می‌کند. علاوه بر این ماهیچه‌های اطراف زانو را تحت تأثیر قرار داده و آنها را به تدریج ضعیف می‌کند. در صورت شدت یافتن عارضه احتمال تشکیل کیست بیکر نیز افزایش می‌یابد. حاد شدن وضعیت کیست بیکر نیازمند عمل جراحی است.
درمان آب آوردن زانو
تشخیص آب آوردن یا افیوژن زانو کار دشواری نیست و با معاینه زانو امکان‌پذیر می‌باشد. بالای کشکک زانوی افراد مبتلا تورمی وجود دارد که با فشار دست به سمت بالا و پایین حرکت می‌کند. درمان آب آوردن یا افیوژن زانو بسته به عامل ایجاد کننده متغیر است. درمان کامل نیازمند رفع عامل تحریک لایه سینوویال کپسول مفصلی می‌باشد.
آسپیراسیون
گاهی شدت درد و ناراحتی بیمار از این عارضه بسیار زیاد است. در این شرایط متخصص ارتوپد برای تسکین درد، مایع اضافه موجود در کپسول مفصلی را با سرنگ خارج می‌کند. به این فرایند آسپیراسیون گفته می‌شود. آسپیراسیون به کاهش ورم و درد حاصل از آن کمک می‌کند. البته این راهکار موقتی است و در اکثر موارد مجدد زانو دچار تورم می‌شود. گاهی مایع خارج شده مورد آزمایش قرار گرفته تا به لحاظ ابتلای فرد به بیماری نقرس یا عفونت مورد آزمایش قرار گیرد.
رژیم دارویی
بر حسب عامل ایجاد کننده تورم زانو، داروهای مختلفی توسط متخصص ارتوپد تجویز می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، داروهای استروئیدی، داروهای متعادل کننده یا سرکوب کننده سیستم ایمنی، داروهای آنتی‌بیوتیک (برای رفع عفونت) اشاره کرد.
تمرینات فیزیوتراپی
اغلب آسیب‌دیدگی‌های حاصل از وارد شدن ضربه به زانو با استفاده از یخ درمانی، استراحت، زانوبند طبی و تمرینات فیزیوتراپی منظم درمان می‌شود. در بعضی شرایط نیز این روش‌های درمانی مؤثر نبوده و متخصص ارتوپد به ناچار از جراحی برای ترمیم شکستگی‌ها بهره می‌گیرد.
جراحی
در صورت عدم درمان تورم زانو با روش‌های ذکر شده متخصص ارتوپد از جراحی برای رفع مشکلات بیمار استفاده می‌کند. جراحی بر حسب نوع و شدت آسیب‌دیدگی متفاوت است. به‌عنوان‌مثال آسیب‌دیدگی‌های جزئی مینیسک یا رباط زانو با جراحی آرتروسکوپی درمان می‌شود. این در حالی است که آسیب شدید و تخریب کامل مفصل زانو تنها با آرتروپلاستی (تعویض مفصل زانو و جای‌گذاری پروتز) بهبود پیدا می‌کند.
سخن پایانی
ما در این مقاله علت آب آوردن زانو و راه‌های درمان آن را مورد بررسی قرار دادیم. عوامل مختلفی در بروز این عارضه نقش دارند که از جمله آنها می‌توان به بیماری (عفونت، روماتیسم، نقرس، کیست، تومور و …)، ضربه و فرسودگی زانو اشاره کرد. درمان آب آوردن یا افیوژن زانو تا حد زیادی وابسته به عامل ایجاد کننده آن است. برای درمان قطعی این عوامل باید به صورت کامل برطرف یا کنترل شوند. در غیر این صورت راهکارهای ارائه شده تنها به صورت موقت درد و ورم حاصل از این عارضه را بهبود می‌دهد. تشخیص زودهنگام گامی مهم در درمان این عارضه است. با مشاهده علائمی از قبیل درد، ورم، قرمزی، خشکی، ناتوانی در خم و راست و راست کردن زانو می‌توانید به مطب دکتر مصطفی شاهرضایی جراح زانو، ارتوپد تعویض مفصل و آرتروسکوپی در تهران مراجعه کنید.